Pesten of gepest worden?

Laatst vroeg Marjolein, een vriendin die directrice is op De School in Zandvoort, aan me of ik iets wilde vertellen over pesten. Natuurlijk kan dat, ik ben vroeger gepest en ik kijk er nu jaren later met een frisse blik naar.

Pesten… het magische en veel besproken woord in combinatie met scholen. Het blijft een lastig onderwerp. Ik heb er wel een mening over en dat zal ik in dit stuk uitleggen. Het zou kunnen dat ik het niet altijd even goed onderbouwd is, daarom is dit meer een opiniestuk en geen wetenschappelijk verslag.

In het onderstaande verhaal zal ik degene die gepest wordt het ‘slachtoffer’ noemen en degene die pest de ‘dader’. Ik vind het geen leuke benamingen, want het is meestal niet zo zwart-wit, maar het maakt het verhaal wel overzichtelijk.

Pesten is iets menselijks en ik denk niet dat je het kan verbannen of voorkomen. Half Nederland lijkt soms wel gepest te zijn op school of worden zelfs nog gepest op het werk. Het klopt ook wel: iedereen wordt een keer gepest. Meestal is het niet op de wijze die je in (Amerikaanse) films ziet.

Daarin heb je een jongen/meisje dat net iets anders is en door grotere en/of stoerdere mensen gepest wordt. Meestal is pesten ook niet pesten, maar het begint met iets kleins, met plagen. Iedereen plaagt elkaar wel eens. Ik plaag jou, jij plaagt mij. Als het stelselmatig of grover wordt dan kan je het al pesten gaan noemen. Maar ik zal jou nooit écht (bewust) pesten in de betekenis dat de meeste mensen met pesten bedoelen. Ergens zal iemand een grens trekken en als ik daar overheen ga dan zal diegene het een keertje accepteren, anders iets van zeggen en wellicht een einde aan onze vriendschap maken. In ons grote mensenleven gaat het dus om grenzen trekken en assertief zijn, voor jezelf wilt op komen. Tenzij je collegae bent, dan kan je elkaar dan ook redelijk negeren als de ander niet luistert. Als je wel samen werkt kan je eventueel kijken naar een nieuwe werkomgeving.

Op een school is het anders, in tegenstelling tot de volwassenen kan je elkaar niet zo makkelijk ontlopen of je school opzeggen om naar een andere school gaan. Daarnaast zijn kinderen een stuk gemener omdat ze een bepaalde interne grens niet hebben of zich heel erg laat opjutten/leiden door andere kinderen. Ook zijn kinderen die “geplaagd” worden nog niet zo assertief dat ze voor zichzelf opkomen. Dit zijn allemaal factoren die (helaas) heel goed samen werken.

Als ik mijzelf als voorbeeld neem… Mijn ouders zeiden vroeger altijd: “Als mensen rot tegen je doen, negeer ze gewoon, dan zijn ze er al snel klaar mee.” Ik volgde deze raad helaas niet goed op. Een aantal geven het op als je ze negeert en ze dus geen grip op je hebben. Vastberaden daders zien het als een uitdaging en doen er een schepje bovenop. Ik ging nooit op ze in en toch lieten ze me niet met rust. Ik viel op omdat ik in de brugklas nog wat ‘kinderlijk’ kon zijn. Ik was de basisschool nog niet ontgroeid of klaar voor het volwassenere gedrag op de middelbare school. Wat het ook precies was: Ik viel op. Op het moment dat mensen je een plagen en je reageert niet of je reageert op een verkeerde manier dan houdt het niet op. Het gaat het door en zo kan het ook escaleren.

Het toppunt voor mij was dat ik tussen twee gebouwen, tegenover de voordeur, geslagen werd. De ‘dader’ werd gegrepen moest naar de conrector in het A-gebouw op de eerste verdieping. Ik werd naar de conrector in het E-gebouw, dhr. Siegman, gebracht. Nadat hij mijn verhaal had aangehoord schreef hij een woord op een briefje. Hij vroeg me of ik wist wat het woord betekende, toonde me het papiertje en ik las “assertiviteit”. Hij vertelde dat de jongen die mij pestte en sloeg vorig jaar zelf nog een ‘slachtoffer’ was werd. Toen hij uit die vicieuze cirkel kwam werd hij de ‘dader’ waarschijnlijk om te voorkomen dat hij weer een ‘slachtoffer’ werd. Toen wist ik niet zo goed wat hij bedoelde en kon ik er niet zoveel mee. Nu ben ik wat ouder en wijzer en ik snap hem nu wel. Als je assertiever bent dan kan je eerst de besproken grenzen aangeven en dà¡n de wijze tip opvolgen: vervelende mensen negeren. Ik pakte het helemaal verkeerd aan.

Laat me uitleggen hoe het komt dat ik het verkeerd aanpakte. Ik voelde me niet zeker van mezelf en was ook bang dat mensen mij stom vonden. Als mensen mij dan plaagden zag ik dit niet als plagen, maar al als een gradatie erger: pesten en dat kwam door die onzekerheid. Omdat ik niet het doel wilde zijn van pesterijen  reageerde ik fel en onaardig. De meesten die mij plaagden vonden me niet aardig omdat ik zo fel reageerde en deden er een schepje bovenop. Mijn beeld dat ze me niet zo mochten werd bevestigd en zo ga je een vicieuze cirkel in die alleen maar escaleert. Meestal verloopt dit proces erg langzaam. Gepest worden is dus niet iets passiefs of louter de schuld van anderen. Er is een balans: je wordt gepest maar ergens laat je je ook pesten. Op het moment dat je je hiervan bewust wordt kan je er iets aan doen. In het engels hebben ze daar een mooie term voor “Self-fullfilling prophecy“: Je denkt dat iets de werkelijkheid is en door je daar naar te gedragen maak je je eigen gedachten waar.

Nu is pesten niet enkel de schuld van het ‘slachtoffer’, maar ik denk wel dat het een hele goede plek is om te beginnen met het probleem aan te pakken. Je moet iets aan de assertiviteit of misschien zelfs wel het zelfbeeld van zo iemand doen. Als een ‘dader’ op oorlogspad is en hij komt iemand tegen die stevig in de schoenen staat heb je grote kans dat het helemaal niet op pesterijen uitdraaien. Zo een assertief persoon herken je doordat hij/zij de grens aangeeft en daarna de pesterijen negeert en eventueel aangeeft als het uit de hand loopt. Natuurlijk moet je als schoolleiding of leerkracht ook opletten. Het kan geen kwaad om de ‘dader’ voor te zijn en hem op zijn gedrag aan te spreken of de interactie in de gaten te houden om te kijken of er geen normen en waarden worden overschreden. Het is verstandig om ook te voorkomen dat je de ‘dader’ klein houdt en zo een ‘slachtoffer’ niet de kans ontneemt om voor zichzelf op te komen. Ooit komt een potentieel ‘slachtoffer’ een ‘dader’ tegen zonder toezicht. Dan heb je hem niet geleerd hoe hij met daders om moet gaan. Op een school kan je goed in de gaten houden en een “veilige omgeving” creeren. Dat geeft je de mogelijkheid om tips geven of in te grijpen als het te ver gaat.

Het is ook mijn idee dat Pest-preventie een verkeerde aanpak is. Je moet niet de ‘dader’ wegnemen uit de vergelijking en zo het pesten voorkomen. Je zult het probleem aan allebei de kanten moeten aanpakken. Bovendien vergroot je de kans dat het ‘slachtoffer’ meer gepest wordt als je publiekelijk de kant zijn kant kiest. Leerkracht/schoolleiding en ‘slachtoffer’ zijn dan een gemeenschappelijke vijand van de ‘dader’ en het ‘slachtoffer’ is dan het makkelijkst als doel om wraak te nemen. Dankzij internet kan dit veel makkelijker dan vroeger, er zijn veel meer kanalen om ongezien te pesten, dus door een streng regime elke vorm van pesten te voorkomen in de school lost het daadwerkelijke pesten niet op.

Oplossingen zijn de leerlingen in de klas, buiten de klas en voor zover mogelijk buiten de school in de gaten houden. Als iemand een ‘dader’ of ‘slachtoffer’ lijkt te zijn: ga eens met hem praten. Doe dit nooit in de bijzijn van anderen maar neem zo iemand altijd even apart. Pas op dat je in je goede voornemens pesten te voorkomen niet een situatie creëert dat een leerkracht een ‘dader’ wordt en de leerling-dader een ‘slachtoffer’. Want door ze op deze wijze een voorbeeld te geven bevestig je wellicht dat overheersing door pesten werkt.

Er zal altijd strijd zijn tussen mensen, jong en oud. Er is geen document dat je kan schrijven met een stappenplan. Je zou, als leerkracht, bijna psycholoog moeten zijn. Hoe je mijn bovenstaande verhaal nu goed neerzet en toepast op een school zou ik ook niet weten. Ik denk dat mijn eerste jaren op de middelbare school heel anders waren verlopen als een leerkracht mij apart had genomen en we het volgende hadden besproken. Laat ik dit proberen aan mijzelf in de brugklas te schrijven. Ik heb het over rozijnen omdat ik die trouwens niet lekker vind.

Ben je bang dat mensen je stom of dom vinden? Laat me je iets anders vragen Jij lust geen rozijnen? maar het is niet zo dat iedereen rozijnen vies vindt. Dus dat rozijnen niet lekker zijn is jouw eigen keuze. Jij houdt niet van rozijnen. Maar anderen houden er wel van. Zo zijn er ook dingen die andere mensen niet lekker vinden en jij weer erg lekker vindt.

Zo is het ook met mensen. Niet iedereen vind je leuk, maar ook niet iedereen vind je stom. Net als rozijnen of ander eten heeft iedereen zijn voorkeur. Het zegt niets over jou, maar over de ander zijn voorkeur.

Dit is mijn gedachte over pesten. Het is onvermijdelijk denk ik en je kunt alleen de gevolgen of hoe mensen er mee omgaan beïnvloeden. Misschien is pesten op school ook wel noodzakelijk. Het leert je omgaan met een wereld die ook niet altijd lief tegen je kan zijn.

Wat als pesten leuk was? (tip van broer Bart)
— edit — Helaas heeft de organisatie de video van Youtube laten verwijderen.